अणूपासोनि ब्रह्मांडा, येवढा होत जातसे.....

अणूपासोनि ब्रह्मांडा, येवढा होत जातसे ।

तयासी तुळणा कोठें, मेरुमंदार धाकुटें ।। ११।।

हनुमंत अणूपासून ब्रह्मांडा एवढे रूप धारण करू शकतात. हनुमंताच्या या विशाल रूपापुढे मेरुमंदार पर्वत देखील लहान आहेत असे समर्थ याठिकाणी वर्णन करीत आहेत. विष्णूपुराणात मंदारपर्वताची उंची चौऱ्याऐंशी योजने, इतकी सांगितली आहे. तर तो सोळा हजार योजन पृथ्वीत घुसलेला आहे. वरच्या बाजूला त्याचा विस्तार बत्तीस हजार योजन असून, खालच्या बाजूला सोळा हजार योजन आहे. एवढा विस्तृत मेरू पर्वत आहे. आणि त्याच्या शिखरांवर ध्वजासमान असणारे कदंब, जांभूळ, पिंपळ, वड, इत्यादी वृक्ष अकराशे योजने, उंच आहेत. पर्वताच्या या वर्णनावरून त्याचे विशाल रूप लक्षात येते. आणि असा हा विशाल पर्वत हनुमंतापुढे धाकुटे वाटता असे समर्थ म्हणतात.

हनुमंत कोणतेही रूप धारण करू शकत असत. लंकेत पोहोचण्यापूर्वी त्यांनी जो पराक्रम केला तेव्हा देखील त्यांनी अणु इतके रूप धारण केले तसेच विशाल रूप देखील धारण करून आपल्या वरील संकटावर मात केली. लंकेत प्रवेश करताना तसेच पाताळात प्रवेश करताना हनुमंताने अतिशय लघुरूप धारण केलेले आहे. तसेच पाताळात हनुमंताने विशाल रूप धारण केले होते. हनुमद्विजय मधील वर्णन असे आहे कि पाताळात पाच पर्वताखाली पाच भ्रमारांचा निवास होता. सहस्त्र योजने उंच व शतयोजन रुंद अशा पाचही पर्वतांना हनुमंताने एका पायाखाली दाबले आणि दुसऱ्या पायाने महिरावाणाला पायाखाली दाबण्यासाठी अती विशाल रूप धारण केले आहे. वाल्मिकी रामायणात जेव्हा अशोक वनात हनुमंत सीतामाई समोर आले तेव्हा त्यांची खात्री पटवून देण्यासाठी हनुमंतानी विशाल रूप धारण केले तेव्हा त्याच्या या विशाल रुपाला वाल्मिकींनी मेरुमंदारचीच उपमा दिली आहे.

थोडक्यात हनुमंत विराटाहून विराट आहेत आणि अणूहून अणू आहेत. ते स्थुलही नाहीत सूक्ष्मही नाहीत जेथे जसे रूप धारण करावे वाटले तसे त्यांनी ते धारण केले....क्रमशः